صله رحم

صله ­رحم به معنای پیوند و ارتباط با خویشاوندان در اسلام از ارزش و اهمیت والایی برخوردار بوده و در قرآن کریم و روایات متعدد به آن تأکید شده و نسبت به ترک آن هشدار جدی داده شده است.

معنای صله ­رحم

صله ­رحم از دو واژه صله و رحِم تشکیل شده است؛ معنای لغوی صله از ماده "وصل" به معنای پیوستن بوده و پیوندکردن دو چیز را می ­گویند. و معنای لغوی رحِم، زهدان به معنی جای کودک در شکم مادر را گویند.

واژه رحم، در «صله رحم» استعاره برای قرابت و خویشاوندی است. چرا که آنها از یک رحم متولد شده ­اند و مراد از رحم یعنی نسبت شناخته شده بین آن دو وجود داشته باشد هر چند نسبت دوری با هم داشته باشند. بنابراین معنای اصطلاحی صله رحم، اتحاد خویشاوندان و اقوام و دیدار خویشاوندان است.

اهمیت صله رحم

در اهمیت صله رحم همین بس که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، همه انسانها را به صله رحم سفارش کرده است؛ هر چند که در این مسیر سختی های فراوانی ببیند و راهشان از یکدیگر بسیار دور باشد. همچنین صله رحم را بخشی از دین دانسته و فرموده ­اند که هر کس آن را بجا نیاورد دین او ناقص است.

جابر از حضرت امام باقر علیه السلام روایت کرده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود­ه ­اند: «به حاضر و غایب امتم و به کسانی که در پشت مردان و رحم زنان هستند (آنهایی که هنوز به دنیا نیامده ­اند) تا روز قیامت سفارش می ­کنم که صله رحم را به جا آورند، اگرچه راهشان به سوی همدیگر یک سال فاصله داشته باشد؛ زیرا صله رحم از دین است».

یکی از افتخارات بزرگ برای انسان این است که شهید از دنیا برود و هر کس در طول زندگانی خویش یک بار می ­تواند شهید شود و حال آن که ثواب شخصی که صله رحم را به جا می ­آورد علاوه بر اجر صد شهید، ثوابهای دیگری نیز شامل حال او می ­شود.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می­ فرمایند: «هر کس به سوی خویشاوندانش با جان و مالش قدم بردارد تا صله رحم را به جا آورد، خداوند عزوجل به وی اجر صد شهید عطا می­ کند و برای هر قدمی که برمی ­دارد خداوند چهل هزار حسنه می ­نویسد و چهل هزار گناه از وی پاک می­ کند و چهل هزار درجه بالا می ­برد و گویا خداوند را در حال صبر، صد سال عبادت کرده که عبادتش پذیرفته شده است».

حد صله رحم

این تفکر که صله رحم حتماً باید با غذا همراه باشد - اگر نباشد آبروریزی است - کاملا اشتباه است. دین مقدس اسلام دایره صله رحم را خیلی وسیع­تر و ساده ­تر از این ها به ما بیان کرده است. مخصوصاً امروزه که با یک تلفن کردن یا فرستادن پیامک از حال همدیگر می ­توانیم آگاه شویم.

امیرمؤمنان علیه السلام در این باره فرمود: صِلُوا أَرْحَامَکمْ وَ لَوْ بِالتَّسْلِیمِ...؛ صله ارحام کنید گرچه با سلام کردن باشد... .

از امام صادق علیه السلام نیز روایت شده: صِلْ رَحِمَک وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ و َأَفْضَلُ مَا تُوصَلُ بِهِ الْأَرْحَامُ کفُّ الْأَذَی عَنْهَا؛ صله رحم کن گرچه با جرعه ای آب باشد و بهترین راه برای خدمت خویشان و نزدیکان این است که آنان را اذیت نکنی و به آنها آزار نرسانی.

امام صادق علیه السلام می ­فرمایند: «همانا صله رحم و نیکی کردن، حساب را آسان ساخته از گناه نگاه می­دارد. پس صله رحم کرده، به برادرانتان نیکی کنید، اگرچه به سلامی نیکو و جواب سلام دادن باشد».

در جایی دیگر می ­فرمایند: «صله رحم کن، اگرچه با شربت آبی باشد».

این روایات شریف، ساده برگزار کردن صله رحم را به ما سفارش می­ کند. چرا که هر چه دید و بازدیدها ساده ­تر و بدون تشریفات باشد همان اندازه میهمانی­ ها بیشتر می­ شود و صفا و صمیمیت را به ارمغان می­ آورد.

آثار صله رحم

زیاد شدن عمر انسان:

یکی از فواید دنیوی صله رحم این است که خداوند به خاطر این کار، عمر انسان را زیاد می­کند و دچار مرگ ناگهانی نمی­شود. از محمد عبیدالله روایت شده که حضرت امام رضا علیه السلام می­ فرمایند: «مردی از عمرش ۳ سال مانده بود. وی صله رحم می­کند و خداوند آن را به سی سال تبدیل می­کند که خداوند هرچه خواهد می­کند».

دفع بلا و زیاد شدن دارایی:

اگر بخواهیم از بلاهای فردی و اجتماعی در امان باشیم و در تیررس انواع بلاها قرار نگیریم یکی از بهترین راهها همان صله رحم است. حضرت امام باقر علیه السلام می­فرمایند: «صله رحم اعمال را پاک، اموال را بسیار، بلاها را برطرف می­کند و حساب را آسان کرده و اجل را عقب می­ اندازد».

نیکویی اخلاق و پاکی جان:

صله رحم باعث از بین رفتن کینه ­ها می­گردد. چرا که از نزدیک همدیگر را می­ بینیم و حس می­کنیم و با هم رابطه برقرار می­کنیم و این ارتباط، رفتارمان را نیکو جلوه می­دهد و در سخن گفتن هاست که گره­ های سوءظن و کینه باز می­شود و جایش را صفا و صمیمیت پر می­کند. حضرت امام صادق علیه السلام می­فرمایند: «صله رحم اخلاق را نیکو، دست را بخشنده، جان را پاکیزه، روزی را افزون کرده و اجل را عقب می­ اندازد».

مرگ نیکو و راحتی حساب:

اگر انسان بخواهد با نیکویی و خوبی از دنیا برود یکی از راههایش صله رحم است. چرا که صله رحم انسان را از انواع بد مردن و دچار شدن به انواع بیماری های خطرناک و مرگ ناگهانی نجات می­دهد و باعث می­شود تا انسان در آخرت هم حسابش راحت باشد. امام صادق علیه السلام می­فرمایند: «صله رحم، حسابرسی را در قیامت آسان می­کند و انسان را از بد مردن باز می ­دارد».

آداب صله ­رحم

سلام دادن:

اولین و مهمترین آداب دید و بازدید، سلام دادن است. چرا که سلام یکی از نامهای خداوند متعال است و با سلام کردن رحمت الهی نازل می­شود. حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله می­فرمایند: هرگاه به هم برخوردید با سلام کردن و دست دادن دیدار کنید و چون جدا شدید، با آمرزش خواهی از هم جدا شوید.

دست دادن:

دین مقدس اسلام سفارش کرده است وقتی که همدیگر را ملاقات می کنید دست بدهید زیرا تاریکی کینه را از بین می ­برد و باعث آمرزش گناهان می­ شود. حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله می­ فرمایند: «با یکدیگر دست دهید؛ زیرا دست دادن کینه و کدورت را از بین می­برد».

لازم به ذکر است که دست دادن با کسانی که محرم هستند سفارش شده و در دید و بازدیدها و مهمانی­ها با کسانی که نامحرم هستند نباید دست داد هر چند که از خویشاوندان باشند. چرا که مورد نهی شارع مقدس قرار گرفته است.

معانقه:

معانقه غیر از روبوسی است و شارع مقدس ما را به این موضوع سفارش کرده است. امام باقر علیه السلام می­ فرمایند: «هر مؤمنی برای دیدن برادر خود برود خداوند برای هر گامی که برمی­دارد یک ثواب می­نویسد و یک گناه از او پاک می­شود و یک درجه بالا برده می­شود و چون در خانه اش را بکوبد، درهای آسمان به رویش گشوده گردد و چون با هم دست دهند و معانقه کنند (یکدیگر را در آغوش بگیرند) خدا رویش را به آنها کند».

نکوهش قطع رابطه

بنای اسلام بر اساس مهر و محبت است. لذا شارع مقدس به ما این اجازه را نداده که با خویشاوندان خود قطع رابطه کنیم هر چند آنها با ما سنگین رفتار کنند. برخی روایات در این رابطه ذکر می شود:

خشم خداوند:

«فردی محضر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمد و پرسید: مبغوض­ترین عملها نزد خداوند کدام است؟ حضرت فرمود: مشرک بودن به خداوند. آن مرد پرسید: بعد از آن کدام عمل است؟ حضرت جواب دادند: کسی که با خویشاوندن خویش قطع رابطه کند...».

این روایت هشدار بزرگی است برای کسانی که با خویشاوندانش قطع رابطه کردند.

عبدالله سنان می­ گوید به حضرت امام صادق علیه السلام عرض کردم: من پسر عمویی دارم که هر چه با او می پیوندم، از من می ­برد. تصمیم گرفته ­ام که اگر بار دیگر از من ببرد من هم از او ببرم. آیا شما اجازه می­ فرمایید؟ حضرت فرمودند: اگر تو با او بپیوندی و او از تو ببرد، خداوند با هر دو شما خواهد پیوست ولی اگر تو از او ببری و او از تو ببرد، خداوند از هر دوی شما خواهد برید.

لعنت پیامبر اکرم:

شقاوت از این بیشتر نیست که پیامبر مهربانی ها کسی را لعن کند و کسی که مورد لعن پیامبر واقع شود قطعاً از رحمت الهی بی ­نصیب خواهد ماند. رسول اکرم صلی الله علیه و آله می­ فرمایند: «ملعون است، ملعون است کسی که قطع رحم کند».

محرومیت از بهشت:

هر کس قطع رحم کند علاوه بر آن که داخل بهشت نمی ­شود، حتی بویش را نیز احساس نمی ­کند و این یکی از بزرگترین خطرهاست که انسان را تهدید می­ کند. امام صادق علیه السلام می­ فرمایند: «خداوند بهشت را آفرید، آنگاه آن را پاکیزه کرد و بویش را معطر کرد و همانا بوی بهشت از فاصله دو هزار سال به مشام می رسد و کسی که عاق والدین و قاطع رحم باشد، بوی بهشت را احساس نمی ­کند».

پانویس

منابع

• مهدی امینی، صله رحم، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی: 24 آبان 1391.